SCHRIJFLES 2, UIT FRIESLAND – STAY WITH WHAT IS NOT THERE
Na de theatertraining in Lissabon gaf ik een schrijfretraite in Friesland. De eerste dag probeerden we te schrijven naar les 1; blijven bij wat er is. We schreven over de grijze wolken, de regen tijdens de ochtendwandeling, de vlakke weilanden. Al schrijvende, popte ineens de vraag in me op: wat gebeurt er als we schrijven over dat wat er NIET is? Er waren immers ook geen gesproken woorden. Wat zweeg nog meer? Wat ontbrak er nog meer? Wat als we daar nou eens over gingen schrijven? Over dat wat we niet zeggen, over wat we achterwege laten, over dat wat we missen.
Een plek beschrijven met dat wat er niet is
Een landschap kan je beschrijven aan de hand van dingen die er NIET zijn. Er is geen zon, er zijn geen heuvels, en om 7 u ’s ochtends zijn er ook geen mensen op straat in Lekkum.
In Fok doe ik dat ook. Ik schrijf: ‘Het huis schommelt niet, ruikt niet naar natte trossen, teer en petroleum. Ze spitst haar oren maar ze hoort geen klotsend water, grutto’s of meeuwen.’
Natalie Goldberg noemt dat de ‘achterkant van de werkelijkheid’. Die je ziet als je in een trein zit en in de verwaarloosde achtertuinen van huizen en bedrijven kijkt. Als je op de snelweg rijdt en dan omdraait en de werkelijkheid van de andere kant bekijkt. Dat is de niet-kant van de werkelijkheid.
Het gemis in je verhaal is de drijvende kracht
Dat is een ook een manier om je verhaal te vertellen. Door niet op te schrijven wat er vroeger thuis wel was, maar om te benoemen wat je hebt gemist. Wat er werd verzwegen.
Dat gemis is essentieel voor een verhaal. Het is de drijvende kracht. Als alles er al zou zijn, dan zou er geen verhaal zijn. Juist doordat er iets mist – liefde, erkenning, verbinding, waarheid – blijven de personages in beweging. Ze hebben iets om naar te zoeken. Ze hebben een verlangen. Om de werkelijkheid heel te maken.
Oproep tot avontuur sluit aan op het gemis
In de ‘gewone wereld’ van verhalen, ontbreekt er daarom vaak iets. Alice in Wonderland heeft geen vader, de Hobbits zijn tevreden maar missen avontuur en uitdaging. En juist op dat gemis sluit de ‘oproep tot avontuur’ aan. De held krijgt de kans om het gat in zijn leven te vullen, om te doen wat hij nooit deed, om te voelen wat hij niet durfde, te zeggen wat hij verzweeg.
Dat was er niet is, is de laag onder het verhaal, het is dat wat de werkelijkheid diepgang geeft.